Zgłosiła się do nas jedna z osób odwiedzających nasz portal opisując następującą sytuację.

W przedstawionym stanie faktycznym autor wykonywał projekty graficzne na podstawie umowy o dzieło lub umowy zlecenie. Projekty te miały postać plakatów wykonywanych różnymi technikami graficznymi. Plakaty te miały reklamować wydarzenia kulturalne (imprezy okolicznościowe, akcje itp.). W zawieranych umowach znajdowała się klauzula na mocy której autor przekazywał zamawiającemu majątkowe prawa autorskie do stworzonego plakatu.

Po pewnym czasie okazało się, że zamawiający ponownie wykorzystują zamówiony projekt np. w kolejnych edycjach imprezy, akcji, rażąco go przerabiając, lub wzorując się na zamówionym pomyśle graficznym w celu stworzenia „własnych” kompozycji.

Sytuacja taka jest szczególnie przykra dla twórcy, jako że jego projekty wykonywane są przez niego na bardzo wysokim poziomie artystycznym (od początku wymyślone, zaprojektowane, użyte własne ilustracje, techniki graficzne itd). Tymczasem tworzone przez zamawiających kompozycje na które natyka się autor w sieci lub na ulicy są jedynie nieudolną próbą zaadaptowania jego oryginalnych plakatów z bardzo wyraźnie widocznymi elementami pierwotnych kompozycji połączonymi jednak w sposób obniżający ich walor artystyczny z elementami wprowadzanymi wg własnego uznania przez zamawiających.

Należy przyjąć, że twórcy przysługują dwie grupy uprawnień:

a) prawa do rzetelnego wykorzystania utworu – prawo to daje twórcy gwarancję, że jego utwór nie będzie rozpowszechniany w sposób zniekształcony, we fragmentach, w sposób dowolnie przerobiony,

b) prawa do integralności utworu – jak wiadomo każdy utwór stanowi pewną strukturę, także wykonywane przez autora plakaty. Ingerencja w tę strukturę, może zostać dokonana jedynie na podstawie art. 49 ust. 2 pr. aut. tj. w przypadku gdy jest to oczywiście konieczne a twórca nie miałby słusznej podstawy się sprzeciwić.

W opisywanym przypadku, jak wynika z przytoczonego stanu faktycznego, mamy do czynienia z przeróbkami, które w sposób nadmierny wkraczają w integralność utworu a ponadto, powodują obniżenie jego walorów artystycznych nie będąc jednocześnie

koniecznymi.

W przypadku naruszenia autorskich praw osobistych uprawnienia twórcy kształtują art. 58

oraz art. 78 pr. aut. które dają następujące możliwości:

1) Odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia po uprzednim wezwaniu drugiej strony do zaprzestania sprzecznego z prawem i interesami twórcy wykorzystywania utworu (art. 58 pr. aut.). W tym celu należy najpierw na piśmie wezwać drugą stronę (zamawiającego) do zaprzestania naruszeń a w razie bezskuteczności tego wezwania, złożyć również na piśmie oświadczenie o odstąpieniu.

2) Złożenia wezwania do zaprzestania naruszeń, usunięcia jego skutków (w szczególności przez złożenie odpowiednich oświadczeń) oraz zapłaty zadośćuczynienia lub uiszczenia odpowiedniej kwoty na wskazany cel społeczny (art. 78 pr. aut.) – tak kategoria uprawnień egzekwowana jest na drodze sądowej, chyba że druga strona zgodzi się na dobrowolne ich wykonanie. W celu ich realizacji należy również wystosować odpowiednie wezwanie a w razie bezskuteczności pozew o ustalenie dokonania naruszenia na podstawie art. 189 k.p.c. do właściwego sądu okręgowego.

II. Z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych – tutaj sprawa jest bardziej skomplikowana.

Otóż owe przeróbki, których dokonują zamawiający stanowią najprawdopodobniej, choć w tym miejscu przydałby się bardziej szczegółowy opis co do charakteru owych przeróbek oraz zakresu wykorzystania oryginalnego dzieła, opracowania oryginalnego utworu (art. 2 pr. aut.).

Opracowaniem w rozumieniu prawa autorskiego jest dzieło które zawiera co prawda wkład twórczy autora opracowania ale jednocześnie w istotnym zakresie wykorzystuje twórcze elementy innego utworu (tzw. utworu macierzystego). Klasycznymi przykładami opracowań są tłumaczenia, adaptacje, komiksy stworzone na podstawie powieści lub filmu (szerzej, por. Barta J., Markiewicz R. „Prawo autorskie” Wolters kluwer, Warszawa 2010). Sporządzenie opracowania może zostać dokonane zawsze natomiast jego rozpowszechnianie i korzystanie z niego jest uzależnione od zgody twórcy utworu macierzystego, pierwotnego.

I tu właśnie pojawia się problem, ponieważ doktryna prawa autorskiego uznaje, że uprawnienie do wyrażania zgody na rozpowszechnianie i korzystanie z opracowania jest prawem majątkowym. Tymczasem stan faktyczny wskazuje że przeniesione zostały wszystkie prawa majątkowe do utworu. W takim należy przeanalizować treść umowy ponieważ zgodnie z art. 46 pr. aut. „Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórca zachowuje wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego (tj. dotyczącego opracowania – kom.), mimo że w umowie postanowiono o przeniesieniu całości autorskich praw majątkowych.”

Oznacza to tyle, że nawet jeżeli w umowie postanowiono o przeniesieniu całości praw majątkowych to, jeżeli nie było wyraźnego zaznaczenia, że przenoszone jest również uprawnienie z art. 2 pr. aut. to nadal ono twórcy przysługuje. Zastrzec jednak należy, że kategoryczne stwierdzenie tego faktu wymaga każdorazowej analizy umowy. Jeżeli jest tak że nie ma zapisu w umowie, zamawiający rozpowszechniając przeróbkę dzieła wkraczają w sferę autorskich praw majątkowych twórcy co już rodzi następujące uprawnienia:

1) Roszczenie o zaniechanie naruszeń, o usunięcie skutków naruszenia (art. 79 pr. aut.) – przez zaprzestanie rozpowszechniania opracowań, usunięcie ich z ulic, internetu, ulotek itp.

2) Wydanie korzyści uzyskanych w wyniku rozpowszechnienia opracowań (art. 79 pr. aut.) – korzyść obejmuje zysk sprawcy w wyniku naruszenia – tutaj zachodzi potrzeba ustalenia zysków jakie sprawca odniósł dzięki wykorzystaniu opracowania utworu np. przy organizacji jakiejś imprezy, konferencji itd.

3) Odszkodowanie – za szkodę jaka powstała w majątku twórcy, została wyrządzona na skutek rozpowszechniania opracowania, obejmującą utracone dochody twórcy oraz straty w

majątku

4) Zapłata sumy pieniężnej w wysokości dwukrotnego lub trzykrotnego wynagrodzenia – moim zdaniem to roszczenie jest tu najmniej kłopotliwe do udowodnienia, jako że przesłanką jest wykorzystywanie opracowania bez Pani zgody.

5) Zapłaty sumy na Fundusz Promocji twórczości

6) Podanie wyroku do publicznej wiadomości

Co do roszczeń z pkt 2 i 3 to mogą się wydawać kłopotliwe do udowodnienia niemniej prawo autorskie daje pewne dodatkowe roszczenia tzw. informacyjne (polegające na obowiązku udzielenia informacji przez sprawcę naruszenia), które mogą pomóc w ustaleniu rozmiaru zysków i poniesionej szkody (art. 80 pr. aut.). Wszystkich roszczeń dochodzi się powództwem przed sądem okręgowym. Roszczenia powyższe przedawniają się z upływem lat 3 (jeżeli chodzi o roszczenie dotyczące naprawienia szkody) lub 10 (pozostałe) od chwili dokonania naruszenia.