Wzór Przemysłowy

WZÓR PRZEMYSŁOWY – CHARAKTERYSTYKA, ŚRODKI OCHRONY TWÓRCY I JEJ ZAKRES

Wzory przemysłowe to jedne z najszerzej spotykanych wytworów działalności człowieka. Klasycznymi przykładami wzorów przemysłowych są meble, galanteria, biżuteria, butelki, kapsle do butelek, kosmetyki, urządzenia kuchenne, sanitarne, zestawy narzędzi precyzyjnych, urządzenia elektroniczne itp. Wzory przemysłowe są więc zatem wszechobecne.

Definicja wzoru przemysłowego zawarta jest w kilku aktach prawnych stanowiących element polskiego porządku prawnego: Konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej z 1883 r., Porozumieniu w sprawach handlowych aspektów własności intelektualnej (TRIPS), dyrektywy nr 98/71/WE oraz ustawie z 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (pwp). Pierwsze trzy z wymienionych aktów a szczególnie porozumienie TRIPS oraz dyrektywa mają szczególne znaczenie jako że stanowiły wzór dla rozwiązań wprowadzonych w rodzimej ustawie.

Wzorem przemysłowym jest wg definicji zawartej w art. 102 pwp nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu ewentualnie jego ornamentację.

Jak wynika z przytoczonej wyżej definicji wzorem przemysłowym jest zewnętrzna postać przedmiotu (a nie sam przedmiot), definiowana jako układ linii, konturów, kształtów, kolorów, ornamentacji, materiału, struktury itp. Na przykład wytworem (przedmiotem) jest szafa a postacią wytworu jest jej specyficzna forma zewnętrzna nadana przez twórcę. Innymi słowy, ochronie podlega zewnętrzny wygląd przedmiotu wynikający z takich własności jak wskazane wyżej. Ustawa wymaga ponadto aby wytwór mógł być wytwarzany w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy. Oznacza to tyle, że wzorem może być tylko przedmiot, który można wytwarzać w sposób przemysłowy, ręcznie lub automatycznie. Zaznaczyć należy również, że ochronie podlega nie tylko cały wytwór ale i jego części, przy czym słowo „część” rozumieć można na gruncie ustawy trojako. Po pierwsze, częścią jest element wzoru stanowiący jego część składową, element konstrukcji, jeżeli po włączeniu do wytworu pozostaje widoczny w trakcie procesu zwyczajnego użytkowania, np. części zamienne do karoserii samochodów. Po drugie, ochronie podlegają „części” tzw. wytworu złożonego. Wytworem złożonym jest wytwór składający się z wielu wymienialnych części, umożliwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie, np. klocki lego. I w końcu po trzecie, częścią mogą być elementy stanowiące przedmiot samodzielnego obrotu.

Podstawową konsekwencją takiego rozumienia wzoru przemysłowego jest dyspozycja art. 107 pwp, zgodnie z którą postać wytworu aby mogła zostać uznana za wzór przemysłowy nie może wynikać z wyłącznie technicznych funkcji. Chodzi zatem o to, ze ponieważ chroniona jest postać wytworu to nie może być ona wyłącznie funkcją konieczności technicznej. Innymi słowy twórca wzoru musi dodać coś „więcej” co będzie stwarzało wrażenie, ze tworząc wzór musiał wybierać między różnymi jego postaciami, niezależnie od wyłącznie technicznych funkcji jakie wytwór ma spełniać. Chroniony jest więc ów, potocznie rozumiany, design, wygląd. Oczywiście rodzą się tutaj pewne wątpliwości, jako że bardzo często charakter wytworów jest bardzo funkcjonalny i techniczny i w praktyce swoboda twórcy w projektowaniu może być bardzo ograniczona, niemniej ustawodawstwo udziela ochrony nawet wzorom w minimalnym stopniu spełniającym kryteria.

Nie są również chronione takie elementy wytworu, które muszą zostać odtworzone w dokładnej formie i wymiarach w celu zapewnienia współdziałania lub mechanicznego połączenia z innym wytworem. Chodzi tu o tzw. elementy łączące, które umożliwiają połączenie wytworu z innym wytworem i zapewnienie ich współpracy (art. 107 pwp oraz art. 7 ust. 2 dyrektywy).

A zatem, stosownie do art. 102 aby postać wytworu podlegała ochronie musi spełniać dodatkowe warunki a mianowicie musi mieć nowy i indywidualny charakter:

1. Wzór uznawany jest za nowy jeżeli przed datą jego zgłoszenia do rejestracji w Urzędzie Patentowym ów wzór albo inny identyczny wzór (lub różniący się jedynie nieistotnymi szczegółami) nie został udostępniony publicznie np. przez jego stosowanie lub wystawianie. Datą zgłoszenia jest dzień w którym zgłoszenie wpłynęło do Urzędu Patentowego lub gdy zostało złożone przy użyciu telefaksu lub poczty elektronicznej przy założeniu że oryginał zostanie nadesłany w ciągu 30 dni. Dla określenia nowości wzoru należy zatem brać pod uwagę wszystkie jego elementy tworzące zewnętrzną postać wytworu. Nawet jeżeli przed datą zgłoszenia do rejestracji został ujawniony ten wzór lub inny identyczny wytwór, wzór przemysłowy uznawany jest za nowy jeżeli:

a) został on ujawniony przez osobę zobowiązaną do zachowania poufności lub która nadużyła swoich praw w stosunku do twórcy lub

b) wzór został udostępniony przez twórcę, jego następcę prawnego lub inną osobę przez niego upoważnioną w ciągu 12 miesięcy przed dniem zgłoszenia.

1. Indywidualność wzoru – określana jest przez ogólne wrażenie (tj. odnoszące się do wytworu jako całości) jakie wywołuje on na zorientowanym (a zatem nie na jakimkolwiek ale posiadającym pewne wyrobienie w danej dziedzinie) użytkowniku. Jeżeli owo ogólne wrażenie jest inne niż przy innych wzorach przemysłowych, wtedy możemy przyjąć, że wzór jest indywidualny.

Wskazane cechy mogą odnosić się do postaci całego wytworu jak i jego części składowych. Najczęściej są to części zamienne, używane w przypadku usterek lub zużycia oryginalnych elementów. Jest to teza dość kontrowersyjna niemniej uznaje się, że przy spełnieniu wskazanych wyżej przesłanek mogą one być chronione.

Tak rozumiany wzór przemysłowy podlega ochronie. Źródeł tej ochrony należy poszukiwać, w warunkach obrotu krajowego na płaszczyźnie dwóch aktów prawnych rangi ustawowej: ustawy prawo własności przemysłowej oraz ustawy o prawo autorskim i prawach pokrewnych.

Na gruncie prawa własności przemysłowej ochrona praw do wzoru przemysłowego realizowana jest przez rejestrację wzoru w Urzędzie Patentowym i uzyskanie na niego tzw. prawa z rejestracji.

Prawo do zgłoszenia wzoru przemysłowego przysługuje w pierwszej kolejności twórcy (autorowi) ewentualnie współtwórcom (jeżeli było ich kilku) wzoru przemysłowego (art. 2 oraz art. 8 pwp). Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja gdy twórca wykonał wzór przemysłowy w ramach realizacji umowy o pracę lub innej (np. zlecenie, dzieło) – wtedy prawo do rejestracji przysługuje pracodawcy lub zamawiającemu, chyba, że strony w umowie postanowiły inaczej. Innymi słowy jeżeli strony w umowie nie zawarły żadnych postanowień co do prawa do rejestracji wzoru, prawo to przysługuje pracodawcy lub zamawiającemu. Może się również zdarzyć sytuacja gdy prawo do zgłoszenia przysługuje kilku osobom (niezależnie od wyżej opisanej sytuacji współtwórstwa wytworu), na skutek zawarcia umowy. Wtedy umowa ta powinna przewidywać, komu przysługuje prawo do zgłoszenia.

Twórca, w celu dokonania rejestracji, musi złożyć odpowiedni wniosek. Wniosek musi zawierać oznaczenie zgłaszającego, przedmiot zgłoszenia, opis wzoru, skrót opisu oraz zastrzeżenie patentowe (art. 31 pwp) i dołączony do niego rysunek, fotografie lub próbki materiału włókienniczego (art. 108 pwp). Opis wzoru zawarty we wniosku powinien umożliwiać jego odtworzenie. Dołączony rysunek powinien przedstawiać schemat wzoru. Jeżeli wzór jest skomplikowany można załączyć kilka arkuszy rysunków. Na każdym arkuszu może być więcej niż jedna figura, niemniej powinny one być oddzielone od siebie.

Jednym wnioskiem można zgłosić nie więcej niż 10 odmian wzoru przemysłowego, chyba że wskazane odmiany stanowią komplet wytworów. Chodzi tu o takie sytuacje w których zgłaszanym wzorem przemysłowym jest komplet mebli, sztućców, narzędzi itp. Innymi słowy, co do zasady, zgłaszając wzór przemysłowy, możemy w jednym wniosku żądać przyznania prawa z rejestracji na maksymalnie 10 różnych odmian (postaci) wzoru. Wyjątkiem jest sytuacja gdy poszczególne wzory tworzą komplet jak ww. przykładach, np. komplet mebli, zastawy stołowej, sztućców itp. Wtedy istnieje możliwość objęcia jednym wnioskiem więcej niż dziesięciu odmian wzoru jako że poszczególne elementy kompletu nie są traktowane jako odmiany wzoru.

Wniosek o nadanie prawa z rejestracji może zostać rozpatrzony odmownie jeżeli wzór nie spełnia przesłanek ustawowych tj. nowości i indywidualności. Ponadto, nie może zostać zarejestrowany wzór, z którego korzystanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami. Dla uznania wystąpienia tej przesłanki nie jest jednak wystarczające stwierdzenie, że korzystanie ze wzoru jest zabronione przez prawo. Nie podlega rejestracji również wzór, który zawiera:

1) nazwę lub skrót nazwy ewentualnie symbol graficzny (np. herb, emblemat, oznaczenie) RP, województw, miast, miejscowości, sił zbrojnych, porządkowych, organizacji paramilitarnych, ordery, odznaczenia i odznaki oficjalnie stosowane, chyba że zgłaszający wykaże że posiada odpowiednie uprawnienia do ich wykorzystania,

2) nazwy lub symbole innych państw i organizacji międzynarodowych, oraz stosowane w nich urzędowe oznaczenia stemple kontrolne lub gwarancyjne, chyba że zgłaszający wykaże, że jest do ich wykorzystania uprawniony,

3) znaki bezpieczeństwa, legalizacji, znaki jakości, w zakresie w jakim mogłyby wprowadzać w błąd co do charakteru tych odznaczeń jeżeli zgłaszający nie wykaże że do ich wykorzystania jest uprawniony,

4) symbole o charakterze religijnym, patriotycznym lub kulturowym, którego używanie mogłoby obrażać uczucia, patriotyczne, kulturowe lub religijne.

Jeżeli wniosek zostanie uwzględniony, zostanie udzielone tzw. prawo z rejestracji. Prawo to udzielane jest na okres maksymalnie dwudziestu pięciu lat do daty zgłoszenia do Urzędu Patentowego. Zaznaczyć należy że okres ten jest dzielony na krótsze, pięcioletnie okresy. Przedłużenie ochrony na kolejny 5 – letni okres uzależnione jest od opłacenia odpowiedniej opłaty rejestracyjnej. Innymi słowy twórca zobowiązany jest co 5 lat dokonywać opłaty aby przedłużyć okres trwania uprawnienia. W przypadku braku wymaganej opłaty, dochodzi do wygaśnięcia prawa z rejestracji.

Uprawniony z prawa rejestracji może w sposób wyłączny wykorzystywać wzór przemysłowy w sposób zawodowy lub zarobkowy na terenie Rzeczypospolitej Polskiej co jednocześnie oznacza zakaz wykorzystywania w ten sposób wzoru przez jakiekolwiek inne podmioty. Zakazane jest zatem wytwarzanie, oferowanie, import, eksport, używanie, składowanie wytworu dla takich celów.

Oczywiście prawo z rejestracji nie jest nieograniczone. Zgodnie z art. 115 pwp uprawniony z tego prawa nie może zabronić wykorzystywania wzoru do: użytku osobistego lub niezwiązanego z działalnością gospodarczą, w celach doświadczalnych, do celów cytowania lub nauczania – ze wskazaniem źródła pochodzenia, pod warunkiem że nie narusza to dobrych obyczajów i nie utrudnia uprawnionemu w sposób nieuzasadniony korzystania ze wzoru; stanowiącego fragmenty urządzeń znajdujących się czasowo na terenie RP środków transportu lądowego a także statków morskich i powietrznych. Ponadto uprawniony nie może zakazać importu będących wzorami przemysłowymi części zamiennych i akcesoriów w celu napraw ww. statków. Nie może także zakazać wykorzystywania wzorów do naprawy polegającej na odtworzeniu pierwotnego wyglądu wytworu złożonego na podstawie indywidualnej umowy.

W przypadku naruszenia prawa z rejestracji uprawniony może dochodzić swoich roszczeń na drodze postępowania cywilnego wnosząc powództwo do sądu cywilnego właściwego wg miejsca w którym sprawca naruszenia prowadzi działalność gospodarczą lub posiada swój majątek. Sąd, rozpoznając sprawę, może, na wniosek twórcy, orzec o bezprawnie wytworzonych wytworach a także środkach i materiałach użytych do ich wytworzenia. W szczególności może zarządzić ich zniszczenie, wycofanie z obrotu lub przyznanie ich na własność twórcy na poczet zasądzonego na jego rzecz odszkodowania.

Prawo z rejestracji wygasa, na podstawie art. 118 pwp, w wyniku: upływu okresu na który zostało udzielone, zrzeczenia się go przez uprawnionego i nieziszczenia opłaty za kolejny okres ochronny. W takim wypadku Urząd Patentowy wydaje odpowiednią decyzję stwierdzającą wygaśnięcie prawa, przy czym należy pamiętać, ze skutek w postaci wygaśnięcia prawa z rejestracji następuje już z chwilą zaistnienia zdarzenia (jednego z trzech wyżej opisanych), skutkującego w świetle ustawy wygaśnięciem prawa. Prawo to może również ulec unieważnieniu na skutek żądania każdej osoby mającej interes prawny, jeżeli wykaże, że wzór został zarejestrowany pomimo braku, opisanych wyżej, ustawowych przesłanek. W praktyce najczęstszą przyczyną takiego żądania jest brak przesłanki nowości wzoru.

Należy także dodać, że wzory przemysłowe mogą stanowić jednocześnie utwory w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Możliwość taką wyraźnie dopuszcza art. 1 pr. aut. wskazując, że utworem może być również wzór przemysłowy. Musi on jednak spełniać kryteria wskazane w prawie autorskim czyli stanowić przejaw działalności twórczej człowieka o indywidualnym charakterze (art. 1 pr. aut.). Oznacza to tyle, że wzór przemysłowy musi być odzwierciedleniem osobowości twórcy i subiektywnie nowy. Inaczej mówiąc musi to być subiektywnie nowy, indywidualny wytwór intelektu. Ochrona na gruncie wskazanej ustawy powstaje już w chwili stworzenia wzoru przemysłowego, bez potrzeby zgłaszania tego gdziekolwiek ani w jakikolwiek sposób.

Ochrona takiego utworu na gruncie prawa autorskiego jest jednak nieco problematyczne a to z uwagi na regulację zawartą w art. 116 pwp. Przepis ten stwierdza, że po wygaśnięciu prawa z rejestracji twórca wzoru przemysłowego nie może powoływać się na ochronę swoich autorskich praw majątkowych co do wytworów wytworzonych i wprowadzonych do obrotu po ww. dacie. Jak zatem wygląda zakres autorskoprawnej ochrony?

Przede wszystkim należy stwierdzić, że twórcy wzoru przemysłowego przysługuje kumulatywnie ochrona wynikająca z przepisów prawa własności przemysłowej oraz prawa autorskiego przez okres trwania prawa z rejestracji tj. przez maksymalnie 25 lat. Ochrona prawnoautorska sprowadza się do ochrony autorskich praw osobistych i majątkowych.

Autorskie prawa osobiste to przede wszystkim prawo do ochrony szczególnej więzi pomiędzy autorem a dziełem. Prawami tymi są min.: prawo do ujawnienia bądź utrzymania w tajemnicy swojego autorstwa, rzetelnego wykorzystania utworu, nienaruszalności treści i formy utworu, do decydowania o jego pierwszym udostępnieniu.

W przypadku naruszenia autorskich praw osobistych uprawnienia twórcy kształtuje art. 78 ust. 1 pr. aut. który daje możliwość złożenia wezwania do zaprzestania naruszeń, usunięcia jego skutków (w szczególności przez złożenie odpowiednich oświadczeń) oraz zapłaty zadośćuczynienia lub uiszczenia odpowiedniej kwoty na wskazany cel społeczny (art. 78 pr. aut.). To ostatnie uprawnienie realizowane jest w trakcie postępowania przez sąd na wniosek twórcy, jeżeli naruszenie praw autorskich zostało przez sprawcę dokonane w sposób zawiniony. W celu realizacji ww. uprawnień należy również wystosować odpowiednie wezwanie a w razie bezskuteczności pozew o ustalenie dokonania naruszenia na podstawie art. 189 k.p.c. do właściwego sądu okręgowego.

Autorskie prawa majątkowe to w dużym skrócie prawa związane z czerpaniem korzyści majątkowych z utworu. Sprowadzają się one, zgodnie z art. 17 pr. aut., do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszelkich możliwych polach eksploatacji (min. rozpowszechnianie, zwielokrotnianie, wprowadzanie do sieci internet, wydawanie w formie papierowej itp.) oraz do prawa do wynagrodzenia za korzystania z utworu.

Z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych twórcy przysługują następujące roszczenia:
1) Roszczenie o zaniechanie naruszeń, o usunięcie skutków naruszenia (art. 79 pr. aut.) – przez zaprzestanie rozpowszechniania, usunięcie utworów z ulic, sieci internet, ulotek innych mediów.
2) Wydanie korzyści uzyskanych w wyniku rozpowszechnienia opracowań (art. 79 pr. aut.) – korzyść obejmuje zysk sprawcy powstały w wyniku naruszenia – tutaj zachodzi potrzeba ustalenia zysków jakie sprawca odniósł dzięki wykorzystaniu utworu np. w wyniku jego rozpowszechniania, wykorzystywania w swojej działalności gospodarczej itd.

3) Odszkodowanie – za szkodę jaka powstała w majątku twórcy, jaka została wyrządzona na skutek rozpowszechniania lub wykorzystywania utworu, obejmującą utracone dochody twórcy oraz straty w majątku.

4) Zapłata sumy pieniężnej w wysokości dwukrotnego lub trzykrotnego wynagrodzenia.

5) Zapłaty sumy na Fundusz Promocji Twórczości

6) Podanie wyroku do publicznej wiadomości

Wszelkie wskazane uprawnienia realizowane mogą być wyłącznie przed właściwym sądem okręgowym. Powództwo należy wytoczyć przed sąd właściwy z uwagi na miejsce zamieszkania lub siedzibę (jeżeli nie jest to osoba fizyczna ale np. przedsiębiorca, spółka, stowarzyszenie itp.) naruszającego ewentualnie przed sąd miejsca gdzie nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę (np. wystawienie utworu na wystawie, tam gdzie miała miejsce nielegalna produkcja itp.).

Zastrzec należy, że niepłacenie wynagrodzenia z tytułu korzystania z utworu nie stanowi naruszenia autorskich praw majątkowych i dlatego powinno być dochodzone w zwykłym trybie postępowania, przed sądem rejonowym, ewentualnie – gdy wysokość dochodzonego wynagrodzenia przekracza 75 tys. zł – przed sądem okręgowym. Właściwy miejscowo jest sąd miejsca zamieszkania lub siedziby zobowiązanego do zapłaty ewentualnie – miejsca zamieszkania lub siedziby twórcy.

Wszystkie opisane uprawnienia przysługują twórcy wzoru przemysłowego przez okres trwania prawa z rejestracji do wszystkich wytworów mających postać zarejestrowanego wzoru przemysłowego. Sytuacja zmienia się w przypadku wygaśnięcia prawa z rejestracji do wzoru przemysłowego, ponieważ twórca nie może powoływać się na ww. uprawnienia co do wytworów stworzonych wg wzoru i wprowadzonych do obrotu po tym momencie tj. momencie wygaśnięcia. W tym miejscu należy jednak poczynić kilka uwag, Po pierwsze, ochrona prawnoautorska przysługuje nadal w przypadku unieważnienia prawa z rejestracji. Po drugie, przysługuje ona nadal co do wszelkich wytworów stworzonych i wprowadzonych do obrotu przed wygaśnięciem prawa z rejestracji. Po trzecie, utrata ochrony dotyczy jedynie autorskich praw majątkowych – twórcy nadal przysługują i podlegają ochronie w sposób przewidziany w ustawie, autorskie prawa osobiste, wskazane w art. 16 pr. aut.

Jak wynika z powyższej krótkiej analizy, twórcy wzoru przemysłowego przysługują liczne uprawnienia. Są one bardzo zróżnicowane niemniej razem wzięte zapewniają kompleksową ochronę zarówno interesów osobistych jak i majątkowych twórcy. Pamiętać jednak należy, że o ile uprawnienia prawnoautorskie nie wymagają dla swojego powstania żadnych dodatkowych czynności poza stworzeniem (ustaleniem) utworu to ochrona gwarantowana ustawą prawo własności przemysłowej wymaga przeprowadzenia skomplikowanego postępowania przed Urzędem Patentowym.

Podziel się:

• 
• 

Data opublikowania: 02-02-2011. Godzina:02:21. Kategoria: Twoje prawa. Możesz być na bieżąco z komentarzami dzięki RSS 2.0.